Spis treści
Wraz z rozwojem technologii jesteśmy narażeni na kontakt z większą ilością substancji zagrażającymi zdrowiu. Naukowcy coraz szerzej zgłębiają temat związków, które negatywnie wpływają na układ hormonalny. W skład tej szerokiej grupy zalicza się związki endokrynnie czynne, czyli ksenoestrogeny. Jakie są źródła ksenoestrogenów? Czy musisz się ich obawiać? Czy istnieje możliwość wyeliminowania ich z naszego życia? Tego wszystkiego dowiesz się czytając poniższy artykuł.
Czym są związki endokrynnie czynne?
Związki endokrynnie czynne to substancje egzogenne pochodzące ze środowiska, a więc z „zewnątrz”. Jak wskazują badania naukowe wpływają one negatywnie na układ hormonalny, powodując m.in.:
- zaburzenie produkcji oraz wydzielana hormonów,
- zaburzenie prawidłowej pracy ośrodkowego układu nerwowego,
- zakłócanie transportu hormonów, ich prawidłowego wiązania się z receptorami oraz wydalania.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) związki endokrynnie czynnie są związane z nieprawidłowościami w układzie rozrodczym kobiet oraz mężczyzn, zaburzeniami układu odpornościowego, a także zwiększonym występowaniem raka piersi czy też nieprawidłowościami związanymi z opóźnieniem neurorozwojowym u dzieci. Badania naukowe wskazują także, że wpływają negatywnie na tkankę kostną oraz układ krwionośny [3,6].
Źródła substancji endokrynnie czynnych
Substancje te znajdziesz głównie w zanieczyszczonym powietrzu i glebie, ale także w produktach spożywczych, wodzie, kosmetykach, detergentach oraz produktach przemysłowych, np. lakierach, farbach czy środkach stosowanych w ochronie roślin.
Znajdują się one zarówno w sprzęcie elektronicznym, produktach wykorzystywanych w stomatologii, ubraniach, jak i produktach plastikowych (np. plastikowe pojemniki, butelki czy zabawki) [2].
Jak widzisz ksenoestrogeny otaczają nas z każdej strony.
Jaki wpływ na hormony i tarczycę mają związki endokrynnie czynne?
Ksenoestrogeny mogą naśladować działanie estrogenów lub zaburzać ich działanie oraz transmisję. Mogą być pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Ze względu na interakcję z receptorami estrogenowymi, ksenoestrogeny powodują szereg negatywnych skutków dla naszego organizmu.
Czasami mogą być one korzystne dla zdrowia, jednak w większości przypadków efekty te są szkodliwe. Ksenoestrogeny mogą powodować rozwój nowotworów, ale niektóre z nich (np. fitoestrogeny) będą wpływały hamująco na rozwój raka piersi.
Do ksenoestrogenów zaliczamy:
- fitoestrogeny,
- metaloestrogeny,
- alkilofenole,
- pestycydy,
- parabeny,
- filtry UV [6].
FITOESTROGENY
Jest to największa grupa związków endokrynnie czynnych, która obejmuje ponad 100 różnych substancji. Fitoestrogeny wykazują podobne działanie do estrogenów.
W skład fitoestrogenów wchodzą między innymi izoflawony, które zawarte są w soi, ciecierzycy czy lucernie. Wpływają one na upośledzenie wchłaniania leków zawierających lewotyroksynę, które stosowane są u osób chorych na niedoczynność tarczycy oraz Hashimoto. Jednak nie musisz całkowicie eliminować soi z diety, a jedynie ograniczyć jej spożycie do 3-4 porcji w ciągu tygodnia oraz spożywać ją przynajmniej 4 godziny po spożyciu leków [4].
Te same izoflawony korzystnie wpływają na zmniejszenie objawów menopauzy. Mogą zastąpić lub wspierać terapię hormonalną – zwiększając poziom estrogenów, który w okresie przekwitania jest obniżony.
Badania naukowe wskazują także, że genisteina zawarta w izoflawonach wpływa na zahamowanie rozwoju raka piersi oraz występowania przerzutów [6].
BISFENOL A
Bisfenol A (BPA) jest związkiem organicznym z grupy fenoli, który wykorzystywany jest do produkcji elementów plastikowych, takich jak butelki, zabawki, plastikowe pojemniki na żywność, kubki talerze i wiele innych.
BPA pod wpływem ciepła, substancji kwaśnych oraz zasadowych przenika do żywności, dlatego odradza się używania plastikowych pojemników na żywność czy trzymania na słońcu wody w plastikowych butelkach.
Narażenie na wysokie stężenie BPA w okresie płodowym, okołopłodowym i dzieciństwie może wpływać na niższe stężenie TSH, czego konsekwencją jest zmniejszona objętość tarczycy u płodu, dzieci oraz młodzieży. Ekspozycja na BPA w tych okresach może być częściowo związana z zakłóceniami funkcji tarczycy i przynosić negatywne objawy zdrowotne w życiu dorosłym [1,5].
METALOESTROGENY
Wśród ksenoestrogenów występują także metaloestrogeny, z których najpopularniejszymi są kadm, miedź, kobalt, nikiel, rtęć, cyna, chrom, glin czy ołów.
Najczęściej wykorzystywanym metalem jest kadm, który znajduje się głównie w bateriach, papierosach, ale także pożywieniu, np. w owocach, rybach, mięsie, warzywach czy owocach morza. Kadm zagraża zdrowiu człowieka, ponieważ kumuluje się w organizmie – szczególnie w wątrobie, jajnikach, jądrach i nerkach, doprowadzając do rozwoju nowotworów.
Natomiast glin najczęściej stosowany jest w produkcji antyperspirantów. W bardzo łatwy sposób przenika przez skórę i, podobnie jak reszta metaloestrogenów, może kumulować się w organizmie i prowadzić do rozwoju wielu chorób [6].
PESTYCYDY
Pestycydy są szeroko stosowane w rolnictwie. Silnie wpływają na pracę układu endokrynnego, zaburzając produkcję hormonów.
Badania naukowe wskazują, że istnieje silne powiązanie pomiędzy nadmiernym stężeniem pestycydów, a występowaniem raka prostaty oraz piersi [3,6].
Jak ograniczyć związki endokrynnie czynne?
Niestety całkowite wyeliminowanie ksenoestrogenów nie jest możliwe. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że mają one bardzo negatywny wpływ na organizm człowieka, już samo ograniczenie kilku tych związków będzie dobrym krokiem do zadbania o swoje zdrowie. Jak to zrobić?
- Staraj się wybierać wysoko jakościowe produkty spożywcze, najlepiej od lokalnych sprzedawców. Postaw na żywność ekologiczną, której wymogiem jest stosowanie pestycydów w jak najmniejszej ilości.
- Zamień plastikowe butelki oraz pojemniki na szklane, dzięki czemu ograniczysz ekspozycję na BPA, lub kupuj pojemniki wolne od bisfenoli tzw. BPA FREE. Pamiętaj by nie podgrzewać plastikowych pojemników i nie wystawiać ich na światło słoneczne.
- Unikaj palenia papierosów – zarówno czynnego, jak i biernego.
- Jeśli używasz środków ochrony roślin w swoim ogrodzie, pamiętaj by dokładnie zakryć twarz oraz skórę, by nie mogły przedostać się do układu oddechowego oraz ciała.
- Staraj się używać kosmetyków na bazie naturalnych składników.
- Chemię stosowaną do utrzymywania czystości w domu zamień na naturalną. Chroń dłonie poprzez zastosowanie rękawic oraz drogi oddechowe zakładając maseczkę ochronną.
- Wyrzucaj paragony i inne zbędne wydruki.
[1] KOUTAKI D., PALTOGLOU G., VOURDOUPA A., CHARMANDARI E. 2022. The Impact of Bisfenol A on Thyroid Function in Neonates and Children: A Systemic Review of Literature. 14(1):168. doi: 10.3390/nu14010168.
[2] GONSIOROSKI A., MOURIKES V., FLAWS J. 2020. Endocrine Disruptors in water and Their Effects on the Reproductive System. International Journal of molecular sciences. 12;21(6):1929. doi: 10.3390/ijms21061929.
[3] PATERNI I., GRANCHI A., MINUTOLO F. 2017. Risk and benefits related to alimentary exposure to xenoestrogens. 2; 57(16): 3384–3404. doi: 1080/10408398.2015.1126547.
[4] RATAJCZAK A.E., MOSZAK M., GRZYMISŁAWSKI M., 2017. Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne. 4: 305-311.
[5] ROCHESTER J. 2013. Bisphenol A and human health: A review of the literature. Toxicol. 42:132–155. doi: 10.1016/j.reprotox.2013.08.008.
[5] FORMA E., SZYMCZYK A., KRZEŚLAK A. 2013. Wybrane ksenoestrogeny i wpływ na zdrowie człowieka. Folia Medica Lodziensia, 2013, 40/1:79-97.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 69,90 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 119,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 119,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 109,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 217,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 49,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 119,00 zł.
Najniższa cena w ciągu ostatnich 30 dni: 49,00 zł.
